GEDROOMDE LANDSCHAPPEN in Van Gogh Museum Amsterdam

13 april 2012

Met landschappen heb ik weinig. Er zijn vele liefhebbers die de weergave van het landschap de ultieme schilderkunst vinden, ik niet dus. Het symbolisme spreekt mij wel aan, de dromerige beelden, het idee dat wat we zien meer is dan wat we objectief kunnen beschrijven. Dat de Symbolisten juist veel landschappen schilderden om zo bepaalde emoties op te roepen, zoals dat ook in muziek gebeurt, was nieuw voor me.
In het Van Gogh is nu een prachtige collectie bijeengebracht in een fantastisch mooie aankleding. De relatie schilderkunst en muziek is aanwezig in de vorm van koptelefoons waarop muziek is te horen van o.a. Satie en Sibelius. Sommige composities zijn zelfs geïnspireerd door de aanwezige werken.

De expo begint met Het Dodeneiland (1865) van ARNOLD BOCKLIN. Het eiland rijst als een kolossaal rotsblok op uit de oceaan. Een nietig bootje koerst op het eiland af. We zien in de rotsen uitgehouwen ruimtes, waar de doden hun rustplaats vinden. Achter de kist en voor de voerman staat een in wit geklede vrouw, de weduwe die haar man wegbrengt. Bocklin maakte dit werk voor een jonge weduwe. Het succes was zo groot, dat hij nog vier andere versies van het werk maakte. Ook vele andere gebruikte zijn voorstelling voor eigen werk.

Vloeiend Landschap noemde CHARLES GUILLOUX dit werk. Het is een voorbeeld van de vele werken die de stad in het vallend avond licht verbeelden.
Van de smog en de fabriekspijpen, de stank en de armoede, is niets te merken. De stad toont in dit licht zijn goede kant, een wezen dat zich te slapen legt. De kleuren zijn niet naturalistisch maar gekozen om de sfeer op te roepen, die vredig is met een bedreigend randje.

De samenstellers hebben hun keuze niet willen beperken tot de kunstenaars die vanzelfsprekend tot de symbolisten worden gerekend. Zelfs CLAUDE MONET zien zij met deze Hooiberg met ochtendsneeuw als een beeld dat bedoeld is om een bezield landschap te tonen. Of Monet dat echt wilde, is zeer de vraag. Hij schilderde een aantal keren hooibergen en onderzocht het effect van het licht in de diverse seizoenen, echt impressionistisch dus.

Dit Bedauwde Gaspeldoorn van JOHN EVERETT MILAIS laat duidelijk zien wat de symbolisten met een landschap doen. Heel fijn geschilderd met een scherp oog voor details trekt het de kijker het werk in waar hem een mysterieus landschap omringt waar het verlangen naar wat verder te vinden is, groot is.

Het meer Keitele is een beroemd werk van de schilder GALLEN KALLELA. Over het meer zien we 'sporen' van een boot, volgens de mythe werd de boot gevaren door een godheid die Finland redden zal. Er woedde een heftige oorlog tussen de Finnen en Russen.

JACEK MALZEWSKI reageert ook op die oorlog. De Stofstorm woedt over een akker met korenhalmen. Het beeld is in horizontalen opgezet. Deze opbouw wordt doorbroken door de storm waarin we een vrouw herkennen met aan haar rokken hangende kinderen. Zij is de beschermgodin van de Finnen die haar kinderen, de Finnen, door de ' storm' zal voeren naar vrediger tijden.

Visons Antique van
PIERRE PUVIS DE CHAVANNES toont een ander favoriet thema van de symbolisten: de antieke wereld. Daarbij gaan ook zij niet uit van de werkelijkheid maar ze gebruiken de antieke ruïnes en klassieke beelden die in de tweede helft van 19e eeuw op grote schaal werden opgegraven en gewaardeerd om het gevoel van de wereldziel uit te drukken die buiten de tijd staat en alleen te herkennen is voor wie er naar zoekt.
Op de achtergrond zien we een godin die een geknielde man beeldhouwbenodigheden schenkt, ter ere van de eerste Griekse beeldhouwer die we bij naam kennen.

LEON BAKST is vooral bekend om zijn werk voor het theater: kostuumontwerpen en decors. Dat is terug te zien in dit grote werk. Op de achtergrond word een stad bedreigd door een onweer. Het godenbeeld kijkt ons geruststellend aan.

AUGUST STRINDBERG is vooral bekend om zijn toneelstukken, maar hij was ook een voortreffelijk schilder.Wonderland noemde hij dit landschap en het kan niet anders of ieder die het ziet, wordt gevuld met verlangen, godsbesef of melancholie.

Melancholie EDVARD MUNCH toont zijn zwaarmoedig personage op een strand dat hij kende van zijn jeugdjaren. Alleen is het een verlaten kust geworden met sterk vervormde rotsen. De vertekening en de lijnen versterken het sombere gevoel dat dit werk oproept.

De expo eindigt met de abstracte landschappen van Kandinsky. Dan is er geen sprake meer van symbolisme, maar wel van synesthesie. De schilder geloofde dat kleuren en vormen op elkaar in werken als de akkoorden in muziek.