MOESMAN- TRANEN VAN EROS Centraal Museum Utrecht

De Utrechtse kunstenaar Joop Moesman (1908-1988) is de enige officieel erkende surrealist van Nederland. Het museum heeft heel veel werk van hem in bezit.

Moesmans vader had een steendrukkerij, het gezin woonde erboven. Zijn vader stimuleerde zijn zoon in het tekenen en schilderen. Voor zijn 14e verjaardag schonk hij hem een olieverfkistje.
De jongen maakte datzelfde jaar zijn eerste zelfportret.

ZELFPORTRET 1922

Ook ging hij met zijn vader mee naar het Genootschap Kunstliefde naar lezingen en tentoonstellingen. Zijn vader ging ook naar de avonden, waar naar model getekend werd.
Zijn moeder verbood Joop om naar deze tekenlessen te gaan. Ze vond hem te jong om blote vrouwen te zien. Zijn leermeester Willem van Leusden vond het geen probleem en al snel was Moesman elke tekenavond present.
Moeder Moesman leed aan depressies en deed in 1915 een zelfmoordpoging, waarna ze opgenomen werd in het 'gesticht'. Joop hield er een levenslange obsessie voor de dood aan over.
De opvoeding kwam in handen van een tante, die even preuts was als zijn moeder.

Via Willem Wagenaar, die een kunst en boekhandel dreef om de hoek van Moesmans huis, kwam hij in aanraking met het surrealisme. De werken die hij zag via zwart-wit foto's opende een wereld waarin hij wilde zijn. Hij begon te experimenteren. Vooral Chirico en Dali hadden een grote invloed op zijn werk. In het werk van de surrealisten was veel erotiek aanwezig. Voor Moesman was dat vanzelfsprekend. Hij schilderde veel naakte vrouwen in gewrongen houdingen, meestal met afgewende hoofden.

ONTMOETING 1932
De vrouw ligt achterover in een onmogelijke houding op een zandvlakte. Haar lange haren kronkelen zich om haar rechterarm die uitloopt op een donkere hand. Het kraantje is achteraf aan de voorstelling toegevoegd: de voorgrond was te leeg. De rechterhand is ontleend aan Dali. Het kraantje werd meerdere malen geduid als een verwijzing naar impotentie.

LES MARIAGES 1933

OVERMORGEN 1932
Weer een immens geel landschap onderbroken door een muur. Een man zit er te vissen en is zich niet bewust van wat er over de muur aankomt. Een enorm kwalachtig gezwel hangt aan een vrouwenlijf waar de ruggengraat aan de voorzijde zit. Een deel van het lichaam ligt als een slap omhulsel uitgestrekt achter haar. Ook dat slappe lijf verwijst naar Dali.



Moesman is een moeilijk mens, voor anderen en ook voor zichzelf. Hij maakte een portret van de dichter Gabriel Smit, met wie hij bevriend was. Voor het doek af was, waren ze gebrouilleerd.

VOORSTUDIE

PORTRET GABRIEL SMIT 
De invloed van Dali is duidelijk.

Ook in de liefde ging het niet zoals hij wenste. Een medelid van Kunstliefde, Leny, was zijn eerste grote liefde. Zij poseerde voor hem. De relatie hield geen stand en Moesman veranderde de voorstelling. Het gezicht werd het gelaat van een gestorvene en uit de buik groeit een klaproos.
Als laatste voegde een spiegelende borst toe, waarin hijzelf al schilderend is te zien.

ZELFPORTRET 1935

Hij treurde niet lang en begon een relatie met Bella, die ook bij de Nederlandse Spoorwegen werkte.

Hun verhouding liep- stuk op hun seksuele wensen. Bela wilde alleen vrijen om in verwachting te raken en Moesman wilde sado-machistische spelletjes.

HET GERUCHT 1936/41.
Bella wilde niet voor haar echtgenoot poseren. Toch is zij waarschijnlijk hier afgebeeld.
De straat ontleende Moesman aan een foto die zijn vader nam van de straat waar hij dagelijks met Bella liep /fietste op weg naar her werk. Achterop de bagage drager rust een viool. De strijkstok ontbreekt. De seksuoloog die het echtpaar inschakelde bij hun huwelijksproblemen legde dit Freudiaans uit als bewijs voor Moesmans impotentie.
Ook in de twee huwelijken die volgden bleven er (seksuele) moeilijkheden Moesman kreeg ook steeds meer last van woedeaanvallen.

In zijn werken is zijn interesse in sadomasochisme herkenbaar, eerst verborgen, later openlijk.

HET AVONDUUR 1962
De vrouw draagt een SM-masker. Moesman beweerde dat hijzelf een exemplaar had.
Voor de juiste compositie heeft hij het masker op het doek gelegd.
Op de achtergrond zien we een vechtscene (of een verkrachting?)
Hiervoor heeft hij een kopie van een beeld van Farese gebruikt.

VOORUITZICHT. 1973
De geketende vrouw kijkt nr het geraamte op de rivieroever.
Haar contouren zijn terug te vinden aan de overkant en in de wolken.

Naast vrouwen heeft hij ook situaties geschilderd die raadselachtig zijn, zoals dat hoort bij het surrealisme. Moesman heeft tot het eind toe geschilderd en getekend. Zijn hoogtepunt lag in de jaren dertig. Uit de naoorlogse werken is de innerlijke noodzaak verdwenen. Het obsessieve is eraf.

VLOED 1935
De jurk(?) die over het muurtje hangt en de dreigende lucht maken het mysterieus.

ALLEEN VOOR KINDEREN 1953

De beste werken schilderde hij in de jaren 30, daarna is het obsessieve weg en zijn de doeken minder geheimzinnig. Hetzelfde geldt voor zijn tekeningen.         

GRENS 1950

ADIEU 1964
Na zijn pensionering als grafisch tekenaar bij de Nederlandse Spoorwegen verhuisde hij met vrouw en dochter naar een dorp in de bossen. Het afscheid van Utrecht is vormgegeven door de Domtoren die net boven zee uitsteekt.

NEST (Z..J.)

PERSPECTIEF VAN DE KUNSTPOLITIEK 1962

VOORUITZICHT 1973