DE ONTDEKKING VAN HET DAGELIJKSE LEVEN - VAN BOSCH TOT BREUGEL in BOYMANS

ONBEKEND - DEEL VAN TRIPTIQUE SATYRIQOE
BEELDMERK VAN TENTOONSTELLING

Voor het eerst laat deze expo zien hoe Jheronimus Bosch en zijn navolgers de weg baanden voor de genrekunst van o.a. Pieter Breugel de Oude. Met deze trotse zin kondigt het museum de nieuwe expo aan. Op het symposium dat op de openingsdag werd gehouden bleek dat er wel enige kanttekeningen bij de opzet te zetten zijn.
Het begrip genrekunst is vaag en kan diverse betekenissen hebben. Hier wordt bedoeld het weergeven van het dagelijkse leven als thema, los van de religieuze kunst, de portretten en landschappen.
Nu zijn ook al in het laatste kwart van de vijftiende eeuw al werken te vinden die we genrekunst zouden kunnen noemen en is het onjuist om te suggereren dat Bosch de eerste was. Dat doen de samensteller ook niet. Dus lijkt de aankondiging meer gekozen als wervende leus.

Het pronkstuk is De Hooiwagen van Bosch, een leen uit het Prado. In de marge zijn inderdaad mensen afgebeeld die zich bezighouden met eten, drinken en rusten. Het overgrote deel van het werk heeft een andere functie: een moralistische uitbeelding van de hebzucht en de gretige overlevering eraan zonder aandacht voor Christus die uit de wolken toekijkt.

De term 'het dagelijkse leven' klopt niet helemaal. Afgebeeld zijn vooral boeren. En dan met name bij kermissen, bruiloften en feesten, niet echt alledaags. Daarnaast zijn bordeelscenes favoriet en oplichters, bedelaars en mismaakten. Dus niet de burgerij, die wel de panelen en prenten kochten.

Dat de voorstellingen populair waren, blijkt uit de talloze overeenkomstige taferelen. Daardoor is een overdaad van vergelijkbare werken in de tentoonstelling niet te vermijden, ook door de thematische inrichting.  De grote zaal is in driehoeken verdeeld die alle de punt gericht hebben naar het midden waar De Hooiwagen troont.  Een onhandig geheel waardoor het publiek in de kleine ruimtes elkaar behoorlijk in de weg staat. De tweede zaal staat vol vitrines waarin alledaagse voorwerpen uit die tijd staan die op de doeken te zien zijn. Handiger was het geweest als kunstwerk en voorwerp in elkaars buurt te zien zouden zijn. Natuurlijk is er ook in allerlei hoeken media te vinden dat speels of educatief de tentoonstelling ondersteunt.

Toch is de expo een bezoek waard door de vele leningen uit heet europa.

HIERONYMUS BOSCH DE KEISNIJDER 1478

HIERONYMUS BOSCH  DE MARSKRAMER 1500

LUCAS VAN LEYDEN DE KAARTSPELERS 1570
De vrouw kijkt naar de jongeman terwijl ze naar de kaart op tafel wijst.
De oude man kijkt beteuterd, hij weet dat hij verliest, niet alleen omdat hij zichtbaar  een slechte kaart in zijn handen heeft, maar ook door de smachtende blik in de ogen van de vrouw. Ten overvloede is op de achtergrond een opening te zien. 

LUCAS VAN LEYDEN  BORDEELSCENE. (detail)
De jonge dame doet lief en streelt de kin van de man. Achter zijn rug grijpt zij zijn beurs.

QUINTEN MASSIJS ONGELIJKE LIEFDE 1522
Een favoriet thema in de 16e eeuw: Een oude, lelijke en domme boer wordt verleid door een stadse dame en verliest zijn geld. De dame overhandigt zijn beurs aan de nar achter haar.

LUCAS VAN LEYDEN   HET MELKMEISJE 1510

MARINUS VAN REYMERSWAELE  DE BANKIER EN ZIJN VROUW
Overdreven netjes gekleed is dit jonge stel hun geld aan het tellen.
De vrouw houdt een kasboek vast. Opmerkelijk is dat haar muts niet eigentijds is, maar zeker 100 jaar eerder populair was.
Wellicht dat de kunstenaars door de ouderwetse kleding afstand suggereren  tussen de personages en hun burgerlijke tijdgenoten.  De voorstelling is afgekeken van Quinten Massijs .

QUINTEN MASSIJS DE GELDTELLERS 1514

                                                MARINUS VAN REYMERSWAELE BELASTINGONTVANGERS 1545
Verwarrend is dat de samenstellers dit Het Advocatenkantoor noemen op grond van de documenten op de achtergrond.
Daarin wordt verwezen naar een bekende zaak in Antwerpen van een burger die eindeloos rechtszaken aanspande om zijn gellijk te krijgen. Ook hier wordt de domme boer erop gewezen dat zijn schulden hiermee nog niet voldaan zijn.

JAN SANDERS VAN HEMESSENDE KEISNIJDING 1540

JAN SANDERS VAN HEMESSEN DE PIJPER EN DE BOERIN  
Dat dit paneel een dubbelzinnige lading heeft, is duidelijk. De boerin heeft een van de pijpen van de doedelzak vast en een open kan. En kijk eens naar haar blik.

JAN SANDERS VANEMESSEN DE BRUID
De bruid is niet jong meer. De gebruikelijke boemenkrans is vervangen door overrijpe bessen.
Ze wil duidelijk niet naar de slaapkamer. De vraag is of de man die haar stevig vast houdt, haar echtgenoot is of haar vader. In het laatste geval is de kijker de bruidegom.

PIETERVAN DER HEIJDEN  BOERENBRUILOFTDANS 1571

PETER VAN BROGHT  SPAANSE MAALTIJD
Waarschijnlijk een bordeelscene. Op de voorgrond haalt een jonge vrouw een man aan en tegelijkertijd  pakt zij zijn geldbuidel.

BRUNSWIJKSE MONOGRAMMIST BORDEELSCENE MET RUZIENDE PROSTITUEES 1530
De vogelkooi in de deuropening duidt erop dat we hier met een bordeel te maken hebben. Een als geleerde geklede burger gaat op de achtergrond een trap op naar een peeskamer. De man rechts probeert de gemoederen te kalmeren door de vechtende hoeren met water .

PIETER AERTSEN DE KEUKENMEID 1559
Een meer dan levensgroot portret(?) van een keukenmeid. Een zeldzaamheid. In die tijd werden alleen machtigen en rijken geportretteerd.

PIETER BREUGEL DE OUDE DE DULLE GRIET 1561

PIETER BREUGEL DE OUDE  WINTERlLANDSCHAP MET SCHAATSERS 1565

PIETER BREUGEL DE VOGELNESTROVER 1568
De boer wijst glimlachend op de jongen in de boom, die bij het roven van een vogelnest uit de boom valt.
Hij ziet niet dat hij zelf een sloot instapt.